Charakterystyka/ morfologia

Burzyk żółtodzioby (Calonectris diomedea)

Systematyka

Rząd: rurkonose (Procellariiformes)

Rodzina: burzykowate (Procellariidae)

Gatunek: burzyk żółtodzioby (Calonectris diomedea)

Charakterystyka / morfologia

Łacińska nazwa Calonectris pochodzi od greckiego kalonictris –dobry, piękny i nectris pływak, drugi człon diomedea nawiązuje do mitologicznego bohatera Diomedesa, zamienionego wraz z towarzyszami w białe ptaki morskie. Angielska nazwa Scopoli's shearwater została nadana na cześć austriackiego ornitologa Giovanniego Antonio Scopoli, twórcy opisu tego gatunku z 1769 roku. Wcześniej gatunek ten był klasyfikowany jako jeden gatunek z burzykiem dużym (Calonectris borealis)  i burzykiem zielono przylądkowym (Calonectris edwardsii).Jednak nadal istnieją różnice zdań co do taksonomii tego gatunku.  Burzyk żółtodzioby jest największym przedstawicielem rodziny burzykowatych na Atlantyku. Rozpiętość skrzydeł 117–135 cm, długość ciała ok. 44–49 cm, waga do 1060 g.  Wierzch ciała szarobrązowy, na grzbiecie i górnej części ogona pióra z wyraźnie jaśniejszymi krawędziami. Spód ciała jednolicie biały, co odróżnia go od innych burzyków. Spód skrzydeł również biały, z ciemnymi krawędziami i końcówką skrzydła. Czoło i czubek głowy mają ciemnoszary kolor, który rozciąga się za oczy i sięga do dzioba, z kilkoma białawymi plamami. Boki szyi i piersi stopniowo przechodzą w kolor  jaśniejszy. Ogon jest ciemnobrązowy, dziób jasnożółty z ciemną końcówką mocno zagięty, oko czarne z ciemnobrązową tęczówką, czasem okolone czarną obwódką.. Jasnoróżowe nogi znajdują się z tyłu ciała, co sprawia, że na lądzie ptak jest niezgrabny i chodząc wspomaga się skrzydłami. By wystartować potrzebuje długiego rozbiegu i zawsze robi to pod wiatr. Jest jedynym, burzykiem zdolnym do szybowania w prądach termicznych. Charakterystyczny jest profil lotu, z długimi okresami szybowania nad grzbietami fal, zawsze ze skrzydłami pochylonymi i lekko odchylonymi do tyłu. Uderzenia są wolne, a skrzydła są wyraźnie elastyczne,  naprzemiennie wzbija się do kilku metrów nad falami z okresami niskiego lotu. Potrafi też nurkować do głębokości 15 metrów. Zwykle cichy na morzu, ten ptak staje się głośny w kolonii. Wydaje ochrypły i głośny płacz, przypominający płacz dziecka lub zawodzenie. Nie występuje dymorfizm płciowy ale samice są lżejsze i mają cieńszy dziób.

Biotop/preferencje pokarmowe

Preferuje otwarte morza i oceany, od wybrzeży południowej Irlandii, Morze Śródziemne, po zachodnie wybrzeża Afryki i wschodnie Ameryki Południowej. Sporadycznie widywany na Oceanie Indyjskim, odnotowano osobnika w Nowej Zelandii. Jedynie w okresie lęgowym przebywa na nagich przybrzeżnych wyspach. Największa kolonia lęgowa znajduje się na Azorach, oraz na  niewielkim archipelagu Wysp Selvagens miedzy Maderą a Wyspami Kanaryjskimi. Zimuje głównie we wschodniej części tropikalnych stref Atlantyku, ale niektóre ptaki zimują również w północnej części. Pożywienie stanowią głównie ryby, skorupiaki i głowonogi, zjadają również odpadki wyrzucone przez załogi kutrów rybackich.

Rozwój osobniczy

O miejsca lęgowe występuje silna konkurencja. Ptaki zajmują klify, jaskinie i zbiorowiska kamieni. Kolonie lęgowe tworzone są już od miesiąca lutego, jednak właściwe lęgi rozpoczynają się w kwietniu. Monogamiczne pary zajmują często to samo gniazdo w kolejnych latach. Prawie 85% samców wraca na te same tereny lęgowe po udanej próbie lęgowej, podczas gdy odpowiedni procent dla samic wynosi około 76%.  Gniazdo usytuowane jest w szczelinie skalnej lub norze o głębokości do 1 metra. Jaja składane są na gołej ziemi, lub niewielkiej ilości muszli i drobnych kamyków. Zniesienie stanowi jedno jajo o wymiarach 73,3 x 50 mm, wysiadywane przez obie płcie, ze zmianami, które mogą trwać od 6 do 8 dni dla każdego z rodziców, w czasie około 52 -56 dni. Pisklęta po wykluciu są pokryte szaro-niebieskim puchem, w ciągu miesiąca podwajają swoją wagę. Po wykluciu się piskląt, gniazdo jest odwiedzane przez rodziców tylko w nocy aby zapobiec splądrowaniu go przez mewy. Zarówno młode, jak i rodzice bronią się, zwracając z żołądka oleistą ciecz. Dorosłe ptaki opiekują się młodym przez około 100 dni. Młode ptaki są podobne do rodziców i gotowe do lotu we wrześniu. W październiku ptaki opuszczają legowiska. Dojrzałość płciową burzyki żółtodziobe osiągają po 7–13 latach życia, niektóre źródła podają wiek 5 lat. Najstarszy zbadany martwy osobnik miał 24 lata i 10 miesięcy.

Status gatunku

Trudno określić liczebność populacji tego gatunku. Rozbieżności danych są znaczne. Jedne szacują światową populację na 285–446 tysięcy dorosłych osobników. Gdy inne podają, że w Europie populacja sięga 270 000 do 290 000 par, a na Azorach gniazduje 500 tysięcy. Globalny trend liczebności populacji uznawany jest za spadkowy. Głównym zagrożeniem dla tego gatunku na terenach lęgowych jest wprowadzenie gatunków drapieżnych, takich jak psy, koty i szczury. Duży wpływ na ten gatunek mają także polowania. Poluje się dla pozyskania jaj, mięsa i tłuszczu, zwłaszcza na pisklęta. Niechlubne przodownictwo w tym procederze należy do Malty i Wysp Kanaryjskich. Presja człowieka jest również odczuwalna przez zakłócanie rozrodu dorosłych z powodu turystyki przybrzeżnej i niszczenia obszarów lęgowych. Zwiększoną śmiertelność odnotowano także w wyniku połowów. Szacunkowa liczba ptaków zabitych każdego roku przez hiszpańskie statki rybackie wynosi 4–6% miejscowej populacji lęgowej. Wskaźniki śmiertelności powodowanych przez floty rybackie Malty są podobne 8,5–10% (1220 ptaków rocznie). Do Polski zalatuje wyjątkowo i podlega ścisłej ochronie gatunkowej. Do 2010 roku stwierdzono go jedynie trzy razy, kolejne dwie obserwacje miały miejsce w roku 2011. W połowie maja 1936 roku pod Ołomuńcem w Czechach został zastrzelony jedyny osobnik stwierdzony na tym terenie. Burzyk żółtodzioby został wybrany przez Hiszpańskie Towarzystwo Ornitologiczne ptakiem roku 2013. Kilka państw wydało znaczki pocztowe z wizerunkiem tego ptaka. Malediwy w 1986 roku, Madera w 1986 i 2007, Mauritius w 1985, Malta w 1987 i Francja w 1997 roku.

Przygotował:

Jan Ławicki

Źródła

Ptaki Polski tom 1 i 2 -  Andrzej G. Kruszewicz - Multico Oficyna Wydawnicza 2010

Ptaki Polski - Dominik Marchowski - Wydawnictwo SBM Sp.z.o.o 2015

Przewodnik Collinsa Ptaki Europy i obszaru śródziemnomorskiego - Lars Svenson - Multico Oficyna Wydawnicza

Rzadkie Ptaki Polski – Tadeusz Stawarczyk, Tomasz Cofta, Zbigniew Kajzer, Jan Lontkowski, Arkadiusz Sikora – Agencja Reklamowo – Wydawnicza Studio B&W Wojciech Janecki 2017

Internet: Avibase, HBW Alive, Wikipedia.