Charakterystyka/ morfologia

Cyraneczka płowa (Anas capensis)

Systematyka

Rząd: blaszkodziobe (Anseriformes)

Rodzina: kaczkowate (Anatidae)

Gatunek: cyraneczka płowa (Anas capensis)

Charakterystyka/morfologia

 Pierwszy opis gatunku sporządził Johann Friedrich Gmelin w 1789 roku. Obie płcie mają podobne ubarwienie, od bladobrązowo szarego do srebrnoszarego. Głowa i szyja są jasne, szarobrązowe z drobnymi czarnymi plamkami. U samców można dostrzec niewielki czub na karku. Na piersi i bokach plamy większe. Pióra na grzbiecie ciemniejsze, wydłużone z jasnymi obwódkami. Dziób jasnoróżowy, lekko zakrzywiony ku górze, u nasady czarny, samice mają dzioby w bardziej matowych barwach. Tęczówka oka o zmiennej barwie, od żółtej przez pomarańczowo-czerwoną do brązowej.  Lusterko na skrzydle szmaragdowozielone z białym obramowaniem. Nogi matowo żółte lub jasnobrązowe.  Długość ciała 44-48 cm, masa ciała samców 350-500 g, samice są lżejsze ich waga to 316-450 g. Młode ptaki mają bardziej matowe barwy, wierzch ciała jest szaro-brązowy z białymi plamami. Spód ciała białawy, dziób czarno-szary z czerwonymi bokami, wokół dzioba biała linia. Pod okiem szaro-brązowy pasek, a tęczówka ciemnobrązowa. Nogi ciemnoczerwono szare. Cyraneczki płowe potrafią nurkować.  Spotykane są w parach lub niewielkich grupach, w czasie wymiany piór mogą tworzyć duże stada liczące do 2 tysięcy ptaków. 

Biotop/preferencje pokarmowe

 Cyraneczka płowa występuje w Afryce Subsaharyjskiej, w trzech subpopulacjach. Jedna skupiona wokół jeziora Czad, zasiedla Czad, Niger i część Nigerii. Druga, występująca wzdłuż wschodniej części Wielkich Rowów Afrykańskich, zasiedla Etiopię, Kenię i Tanzanię. Trzecia zamieszkuje Angolę, Namibię, Zimbabwe, Botswanę i RPA. Występują od terenów nizinnych do wysokości 1700 m n.p.m. w Etiopii spotykane na wysokości do 2420 m n.p.m. Siedliskiem tej kaczki są płytkie wody słonawe i słone, solniska i laguny, spotykana na jeziorach sodowych i mokradłach zalewanych okresowo przez pływy, a także na w wodach słodkich w pobliżu rzek, tam i osadników. Gdy zbiorniki wodne wysychają podejmuje nawet długie wędrówki, podążając wraz z opadami deszczu. Pożywieniem cyraneczek płowych są głównie bezkręgowce, około 25% pożywienia stanowi pokarm roślinny. Zbierają pokarm z powierzchni wody lub nurkując. Dziób posiada wgłębienie umożliwiające przefiltrowanie wody i wyłapywanie planktonu i małych zwierząt. Żerują w godzinach rannych (7-9) i po południu (15-17), nie przeszkadza im w tym obecność innych ptaków i częstym towarzystwem są sieweczki obrożne i kokoszki zwyczajne.

Rozwój osobniczy

 Okres lęgowy związany jest z porą deszczową i związanym z nią pojawieniem się obfitości pożywienia. W Etiopii lęgi stwierdzono już w styczniu, a także od marca do maja i od września do października. W Kenii – od kwietnia do maja, w Sudanie od czerwca do września. W Tanzanii – w sierpniu, w Botswanie od kwietnia do sierpnia, a w RPA od czerwca do listopada. W czasie złożonych tańców godowych samiec przywołuje samicę wydając gwizd, samica odpowiada kwakaniem. Ptaki wykonują szybkie półkoliste ruchy na wodzie i rozkładają szeroko skrzydła. To ptaki monogamiczne, niektóre pary utrzymują się przez kilka lat, stwierdzono jednak przypadki poligamii a także wymuszania kopulacji. Miejsce na gniazdo wybiera samica, najczęściej jest to zagłębienie w  ziemi obficie wyścielone puchem i ukryte w gęstej roślinności, zdarzają się także gniazda niezbyt starannie zbudowane i ukryte. Czasami gniazdo umieszczone jest na pływającej roślinności. Budowa gniazda trwa do 10 dni, gniazda poszczególnych par są rozproszone, większe skupiska gniazd  tworzone są na wyspach. Samica składa w odstępach jednodniowych od 5 do 11 rzadziej 15 owalnych, jasno kremowych jaj, i wysiaduje je samodzielnie. Okres inkubacji trwa od 26 do 30 dni. Pisklętami opiekują się obydwoje rodzice i mimo, że śmiertelność w tej fazie życia piskląt jest duża z powodu drapieżników, to i tak sukces lęgowy jest wyższy w porównaniu do innych gatunków  gdzie samiec nie bierze udziału w ochronie piskląt. Czasami młode z różnych gniazd łączą się w grupy. Młode są w pełni upierzone i zdolna do lotu po 42-56 dniach. Dojrzałość płciową osiągają po roku, długość życia wynosi 20 do nawet 30 lat.

Status gatunku

 Cyraneczka płowa jest jednym z gatunków do których ma zastosowanie Umowa o ochronie afrykańsko-euroazjatyckich ptaków wodnych. Bird Life International ocenia populację  jako wzrostową. Gatunek często spotykany w ogrodach zoologicznych i prywatnych hodowlach.

Przygotował:

Jan Ławicki