Charakterystyka/ morfologia

Czapla nadobna (Egretta garzetta)

Systematyka

Rząd: pelikanowe, pełnopłetwe, wiosłonogie, (Pelecaniformes)

Rodzina: czaplowate (Ardeidae)

Gatunek: czapla nadobna (Egretta garzetta)

Charakterystyka/morfologia

Opis tego gatunku, podobnie jak i wielu innych sporządził Karol Linneusz w 1766 roku. Czapla nadobna jest prawie o połowę mniejsza od podobnej do niej czapli białej. Długość ciała około 55-65 cm, masa 450-600 g, rozpiętość skrzydeł 88 -106 cm. Upierzenie śnieżnobiałe, dziób czarny i czarne nogi z jaskrawo żółtymi stopami. Tęczówka oka żółta.  W okresie godowym ma wydłużone, zwisające pióra – tak zwane „rajery”, o rozdzielonych promieniach, na potylicy, piersi i płaszczu. Ich długość dochodzi do 18-21 cm. Nieopierzony fragment skóry na kantarku przybiera barwę czerwonawą lub żółtą. Przez pozostałą część roku kantarek jest szaroniebieski lub zielonkawy.  Młode osobniki wyglądają podobnie do dorosłych, różnią się brakiem ozdobnych piór i szarobrunatnymi nogami.

Biotop/preferencje pokarmowe

W zależności od miejsca występowania wyodrębniono podgatunki:

Egretta garzetta garzretta – występuje w północnej Afryce, południowej Euroazji po Półwysep Koreański, Japonię oraz Indie i Bliski Wschód.

Egretta garzetta nigripes – czapla wyspowa, wyspy południowo-wschodniej Azji i Pacyfiku. 

Egretta garzetta dimorpha – występuje od Kenii, Tanzanii po Mozambik, południową Somalię. Seszele, Majorkę, Komory   i  Madagaskar – podgatunek przez niektórych systematyków podnoszony do rangi gatunku czapli zmiennej, przez innych klasyfikowany jako podgatunek czapli rafowej.

Egretta garzetta immaculata – Australia i Nowa Zelandia.

Do pierwszej połowy XX wieku gatunek występował tylko w południowej Europie. W następnych dziesięcioleciach rozprzestrzeniał się na północ.  Jego lęgi stwierdzono w Holandii w 1979 i 1990 roku, w Anglii w 1996 roku, w Irlandii w 1997 i w Walii w 2002 roku. Ptaki są spotykane także w obu Amerykach: w Brazylii, Surinamie, na Barbados, Trynidadzie, Martynice i Nowej Funlandii, a także w prowincji Quebec w Kanadzie. Siedliskiem czapli nadobnej są brzegi jezior, rzek i stawów, bagna, mokradła, pola ryżowe, naturalne obszary zalewowe  zarówno słodko jak i słonowodne, z pobliskimi drzewami lub krzewami, na których ma możliwość budowy gniazda. Żeruje w płytkich wodach w promieniu 10 – 20 kilometrów od miejsca gniazdowania. Sporadycznie żeruje w pobliżu stad zwierząt kopytnych, łapiąc wypłoszone przez nie owady. Pożywienie stanowią ryby o masie poniżej 20 g, płazy, chrząszcze, ważki i ich larwy, świerszcze, skorupiaki, ślimaki, małże, kraby, krewetki, robaki, małe gady i ptaki.

Rozwój osobniczy

Europejskie ptaki powracają z zimowisk w marcu, a ich czas lęgów trwa od kwietnia do czerwca. W południowej Azji od lipca do września, w Afryce podczas pory deszczowej. Tworzą kolonie lęgowe z innymi gatunkami czapli a także kormoranami. Gniazdo na drzewie lub krzewie, czasem w trzcinach, na Wyspach Zielonego Przylądka na skałach, na wysokości do 20 metrów nad ziemią. Gniazdo buduje samica z materiału dostarczanego przez samca. Są to łodygi i suche wiechy trzcin. Luźna budowla ma szerokość 30-35 cm i wysokość 10-12 cm.   Ptaki bronią gniazdo przed sąsiadami, którzy chętnie rozkradają materiał budowlany pod nieobecność gospodarzy. Często naprawiają i wzmacniają gniazda zeszłoroczne. W ciągu roku wyprowadzają jeden lęg, składając 3 do 6 niebieskawych jaj, o wymiarach 46,5 x 34 mm i wadze 28 g.  Jaja są wysiadywane przez obydwoje rodziców w czasie  20 do 25 dni. Pisklęta są pokryte białym puchem, po około 30 dniach opuszczają gniazdo i przesiadują na pobliskich gałęziach, lecz powracają do gniazda na czas karmienia. Są wtedy jeszcze słabo opierzone. Okres ten trwa 40 -45 dni, wtedy opuszczają gniazdo na dobre, jednak jeszcze przez pewien czas przebywają w pobliżu rodziców. Odlatują na zimowiska we wrześniu i październiku, a nawet w listopadzie. Żyją około 5 lat, najstarszy odnotowany we Francji osobnik żył 22 lata i 4 miesiące.  

Status gatunku

Populacja światowa nie jest zagrożona. W Australii jej status jest różny w zależności od stanu. W stanie Wiktoria jest uważana za gatunek zagrożony. Europejska populacja jest szacowana na 68 do 94 tysięcy par (dane z roku 2020). Do Polski czapla nadobna regularnie zalatuje, zwłaszcza na południe. Dwukrotnie stwierdzono jej lęgi – w 2003 i 2012 roku, w dolinie górnej Wisły. Jest objęta ścisłą ochroną gatunkową. W przeszłości gatunek był masowo odławiany z uwagi na ozdobne pióra, zdobiły one hełmy rycerzy, czapki szlachty i kapelusze dam. Gatunek jest podatny na ptasią grypę i może być zagrożony przez przyszłe ogniska wirusa. Wizerunek czapli nadobnej widnieje na znaczku pocztowym Francji wydanym w 1975 roku, i znaczku Republiki Zielonego Przylądka z 2003 roku.

Przygotował:

Jan Ławicki