Charakterystyka/ morfologia

Dzięcioł czarny (Dryocopus martius))

Systematyka
rząd: dzięciołowe (Piciformes)
rodzina: dzięciołowate (Picidae)
gatunek: Dzięcioł czarny (Dryocopus martius)

Charakterystyka/ morfologia
Największy europejski dzięcioł, ubarwiony jednolicie czarno. Wszystkie pióra pokrywające ciało są czarne z jedwabistym połyskiem. Na głowie czerwona czapeczka, wyróżniająca się z daleka. U samca czapeczka pokrywa cały wierzch głowy, u samicy tylko potylica jest ubarwiona czerwono. Samiec jest nieznacznie większy od samicy. Młode nie są jednolicie czarne, ale raczej ciemnobrązowe. Czarne połyskliwe pióra wyrastają im dopiero w drugim roku życia. Nawet u młodych ptaków można rozróżnić płeć, bo u samców widać już wtedy więcej czerwonych piór na ciemieniu. Tęczówka osobników dorosłych jaskrawożółta, natomiast młodocianych czarna. Palce są jasnoszare, natomiast pazury nieco ciemniejsze. Dziób jest żółtawy, widoczny z daleka ma długość ok. 5 centymetrów. Wiek, oprócz różnicy w upierzeniu pomiędzy młodymi i dorosłymi ptakami, rozróżnia się też po czarnym zakończeniu dzioba u dorosłych i żółtawobiałym na całej długości u osobników młodocianych. Wydaje także niesamowite odgłosy. Jak wszystkie dzięcioły potrafi bębnić na gałęzi i ze względu na rozmiary swojego dzioba robi to wyjątkowo głośno. Bębni na grubych konarach, które najmocniej rezonują. U samca to 17 uderzeń/sekundę, a u samicy 14-15 uderzeń/sekundę przez około 3 sekundy. Oprócz bębnienia, wydaje też bardzo oryginalne dźwięki. W locie często odzywa się głosem, który można porównać do bardzo szybkiego uderzania dwoma patykami o siebie. Inne donośne głosy są przeciągłe, jęczące, coś na wzór kwiczenia i zawodzenia i można je usłyszeć z ok. 2 kilometrów. Kto je pierwszy raz usłyszy, nie widząc ptaka, zapewne nie skojarzy, że wydaje je dzięcioł. Jest największym ptasim drwalem w lesie. Nie ścina wprawdzie drzew, ale kuje ogromne dziuple o otworze wlotowym tak dużym, że można włożyć tam rękę i niekoniecznie musi to być drzewo o próchniejącym, bądź miękkim drewnie. Ptak ten wykuje dziuple w każdym, nawet twardym i zdrowym drzewie, nie gardzi także drewnianymi słupami telegraficznymi. Lot dzięcioła czarnego nie jest typowo falisty, jak u pozostałych dzięciołów, raczej jest równomierny i prostolinijny z rzadkimi uderzeniami skrzydeł. To ptak płochliwy, trudny do długotrwałej obserwacji, choć łatwy do zidentyfikowania jego obecności, zwłaszcza gdy wylatuje znad drzew na otwarty teren. Długość ciała 45–50 cm, rozpiętość skrzydeł 75–76 cm , waga 250–320 g.

Biotop/ preferencje pokarmowe
Najliczniej występuje w lasach mieszanych, oraz liściastych, mniej licznie w suchych borach a także w parkach. Obserwowano go także na terenie Warszawy . Często spotykany w pobliżu wody, w olsach, gdzie chętnie kuje w miękkim drewnie w poszukiwaniu larw. Silny dziób, mocne sterówki i pazury pozwalają dzięciołowi czarnemu nie tylko wykuwać duże dziuple, ale rozrywać całe konary w celu zdobycia pokarmu. Drzewo kompletnie obrane z kory i dodatkowo z powyrywanym drewnem to na pewno miejsce żerowania tego ptaka. Dobiera się on do pni, gdzie żerują larwy kózkowatych i mrówki, kompletnie je rozwalając na strzępy. Tylko dzięcioł czarny potrafi wybrać z głębokich jamek tłuste larwy owadów. Gdy je zlokalizuje w korowinie, wydobywa je kilkoma potężnymi uderzeniami dzioba i wyciąga długim językiem, który w przedniej części zaopatrzony jest w zadziorki. Żeruje przeważnie w rozrzedzonych lasach iglastych i mieszanych, gdzie znaleźć może obumarłe lub chore drzewa albo świeże pniaki. W przypadku spróchniałych świerków dziobanie zaczyna się od dołu w górę i przebiega wzdłuż czerwonej zgnilizny, przez co dziury są prostokątne, a szczeliny mogą mieć długość metra. Może też rozkopywać mrowiska w poszukiwaniu mrówek. Dietę uzupełnia gąsienicami motyli i mięczakami (ślimaki), a nawet nasionami drzew. Poza tym przylatuje na drzewa odwiedzone przez inne dzięciołowate i zlizuje wyciekający z nich sok roślinny. Ptak j określany jest czasem jako "lekarz lasu". Nazwa wzięła się od tego, że bardzo dokładnie ogląda korowinę leśnych drzew w poszukiwaniu najlepszego miejsca dla wydobycia owadów. W istocie nie jest to prawda bo uszkodzenia obniżają żywotność drzew. Właściwsze byłoby porównanie ich do leśnych architektów, bo decydują one o rozkładzie, wylęgu, noclegowiskach i miejscach zimowania innych dziuplaków, które same nie potrafią wykuwać dziur w drewnie.

Rozwój osobniczy
Wiosną para ptaków nie tylko krzyczy, werbluje, ale także gania się między drzewami, robiąc przy tym mnóstwo wrzawy. Parę taką można obserwować z kilku metrów, ponieważ ptaki są tak sobą zajęte, że nie od razu widzą człowieka. Pary są monogamiczne. Na lęgi i noclegi wybierają drzewa o gładkiej korze i łatwym dostępie do pnia, nie zasłoniętego zbytnio przez gęste gałęzie. Znajduje je zwykle w starodrzewach sosnowych, bukowych lub świerkowych. Wybierają na to drzewo o średnicy większej niż 35 cm z reguły wysoko, na wysokości zazwyczaj ponad 8 m nad ziemią. Taka dziupla to pionowe pomieszczenie w kształcie worka wydłubane dziobem w pniu drzewa. Na jego dnie bez żadnej wyściółki . Dziuplę wykuwają oba ptaki na zmianę. Dziupla jest bardzo obszerna i wygładzana przez ptaki w miarę możliwości. Wykuwanie dziupli może trwać od 2 do 3 tygodni, w zależności od jakości drewna. Instynkt ten jest na tyle silny, że para lęgowa może wykuć kilka dziupli w okolicy i wybrać na wydanie potomstwa tę, którą uważają za najodpowiedniejszą. Korzysta także ze skrzynek lęgowych , jednak odpowiednie dla niego rzadko są wieszane. Opuszczone lub niedokończone dziuple wykorzystują takie gatunki, które same nie potrafią ich wykuć, jak gągoł, gołąb siniak, kawka, szpak, włochatka, czy kraska ale i nietoperze, kuny, wiewiórki, osy, szerszenie i dzikie pszczoły. Często występowanie tych gatunków na danym terenie zależy od obecności dzięcioła czarnego, gdyż jest on najważniejszym gatunkiem wykuwającym dla nich dziuple. Uważa się, że z działalności tego dzięcioła korzysta kilkadziesiąt ptaków, ssaków i zwierząt bezkręgowych. Wyprowadza jeden lęg w roku. Samca w kwietniu– maju znosi 3-4 białe jaja i wysiaduje 12-14 dni. To bardzo krótki okres rozwoju w jaju i dlatego pisklęta są wyjątkowo nieporadne. Dolna część dzioba jest dłuższa od górnej, a po kilku dniach nadmiernie rozwijają się wnętrzności, wypychając przezroczystą skórę brzucha. Po prostu pisklęta „siedzą” na pękatym brzuchu. Nie przeszkadza to im jednak w spożywaniu ogromnych ilości pokarmu, jak na pisklęta przypadło. Z dziupli wychodzą po trzech i pół tygodniach. Wysiadują i karmią oboje rodzice. Tuż przed wylotem młode ptaki są już tak duże, że ledwo mieszczą się w niezbyt obszernej dziupli i opuszczając gniazdo od razu potrafią dobrze latać, choć przez jakiś czas jeszcze rodzice je dokarmiają. Dzięcioły czarne żyją maksymalnie ok. 14 lat , jednak często giną szybciej, co jest spowodowane między innymi atakami ptaków drapieżnych.

Status gatunku
Dzięcioł czarny podlega ochronie gatunkowej zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 28 września 2004 roku w sprawie gatunków dziko występujących zwierząt objętych ochroną (Dz. U z 2004 r. Nr 220,poz. 2237 ze zm.) Zagrożenia: Dzięcioł czarny jest ptakiem, który lokalnie zwiększa swoją liczebność. Niegdyś był traktowany jako szkodnik leśny i tępiony. Jako, że jest gatunkiem preferującym stare bory oraz w mniejszym stopniu inne stare drzewostany, jego liczebność może zmaleć wraz ze zmniejszeniem się liczebności starych drzewostanów. Również zaleca się przy pozyskiwaniu pojedynczych drzew, pozostawienie starych sosen, o dużych rozmiarach, w których dzięcioł czarny najchętniej wykuwa dziuple.

Przygotowała: Wanda Kula