Charakterystyka/ morfologia

Koliberek hawański, hawańczyk

Koliberek hawański (Mellisuga helenae)

Systematyka

rząd: krótkonogie  (Apodiformes)

rodzina: kolibrowate (Trochilidae)

gatunek: koliberek hawański (Mellisuga helenae)

Charakterystyka/morfologia.

Koliberek hawański został odkryty w 1844 roku przez niemieckiego przyrodnika Juana Cristobala Gundlacha. Naukowy opis gatunku ukazał się w 1850 roku w książce „Las Aves de Cuba” profesora Juana Lembeye. Pierwszy człon nazwy łacińskiej nawiązuje do zwyczajów żywieniowych tego ptaka. Pochodzi od łacińskich słów „mel” i „sugere” – miód i ssać. Drugi, dla uczczenia zmarłej na cholerę Heleny de Faz, żony Carlosa Bootha, który gościł Gundlacha na Kubie. Koliberek hawański to najmniejszy ptak świata. W niektórych językach w jego nazwie pojawiają się określenia pszczeli lub trzmieli, jako porównanie do wielkości tych owadów. Waga mieści się od 1,6 do 1,9 grama, długość ciała 5 do 6,1 cm ,w tym dziób 1,2 cm i ogon 1,5 cm. Samice są nieco większe od samców. Pióra kolibrów zawierają jedynie brązowy i czerwony barwnik, rozczepiają światło na podstawowe barwy, co w efekcie daje im tak barwny wygląd. Samce mają zielononiebieski opalizujący wierzch ciała, na karku bardziej zielonawy, a niebieskawy na plecach i skrzydłach. Głowa i gardło z czerwono metalicznym ubarwieniem. Spód ciała biały lub jasnoszary. Dziób prosty i stosunkowo krótki w porównaniu do innych kolibrów, nogi czarne. Samice mają ciemniejszą głowę z szarą plamką pod okiem. Wierzch ciała bardziej zielonkawy, końce piór białe. Osobniki młodociane mniej jaskrawe podobne do samicy. Kolibry to ptaki z najmniejszą ilością piór. Aby pióra zachowały swoje właściwości muszą być regularnie nawadniane. Wystarczy do tego mgła lub rosa. Ci najlepsi lotnicy wśród ptaków potrafią latać w przód i w tył, zawisać w powietrzu i obracać skrzydła w stawach barkowych o 180 stopni. Uderzenia skrzydeł 80 razy na sekundę stają się nieuchwytne dla ludzkiego wzroku. W czasie kopulacji samiec może osiągnąć 200 uderzeń skrzydła na sekundę. Brzęczący dźwięk wydawany przez 2,9 cm skrzydła, jest powodem innej nazwy ptaka – trzmielak. Przeciętna prędkość lotu to 30 km/h, ale potrafi latać 80 km/h. Ten najmniejszy ptak świata jest zadziwiający pod wieloma względami. Ma drugie najszybsze tętno wśród zwierząt. Jego serce bije 300 do 500 uderzeń na minutę. Ma też najwyższą temperaturę ciała ze wszystkich ptaków, wynoszącą 40 stopni. W nocy temperatura spada do 19 stopni – ptak w ten sposób oszczędza energię. Ptaki nie potrafią chodzić, dostrzegają kwiaty z nektarem z odległości 1200 metrów, co przy tak małych rozmiarach jest swoistym rekordem.

Biotop/ preferencje pokarmowe.

Gatunek endemiczny, występuje na Kubie i sąsiedniej wyspie Isla de la Juventud – Wyspa Młodości. Występuje głównie w zachodniej części Kuby w prowincji Pinar del Rio, rzadziej w Playa Larga w pobliżu Bagna Zapata. Zasięg występowania szacowany jest na 109 tys. km². Zasiedla obszary leśne bogate w liany i epifity. Przeprowadzone w 2012 roku badania wykazały, że żywi się nektarem z 10 gatunków roślin, z czego 2 gatunki, to także kubańskie endemity. Wysysa nektar z kwiatów za pomocą języka dwa razy dłuższego niż dziób. Język ma rurkowatą budowę z rozdwojonym końcem. Ptak unosi się w powietrzu przed kwiatem z ponad 90 uderzeniami skrzydeł na sekundę. Tak duży wydatek energetyczny powoduje duże zapotrzebowanie pokarmowe. Zmusza to kolibra do ciągłego żerowania. Dziennie ptaki pobierają nektar nawet z 1500 kwiatów, stanowiący połowę masy ich ciała. Tym samym odgrywają także ważną rolę w zapylaniu roślin, przenosząc pyłek. Uzupełnieniem diety są pająki i owady.

Rozwój osobniczy.

W okresie godowym samce mają intensywną czerwono – różową głowę, podbródek i gardło. Samice przystępują do rozrodu w drugim roku życia. Gniazdo w kształcie miseczki o średnicy około 2,5 cm, zawieszonej na gałązce buduje samica. Budowa trwa około 10 dni. Zbudowane jest z mchu i drobnych części roślin spojonych pajęczyną. Lęgi trwają od marca do czerwca. Samica składa 2 jaja o długości nie przekraczającej 6 mm. Wysiadywaniem, przez około 3 tygodnie jak i opieką nad młodymi zajmuje się wyłącznie samica. Młode są całkowicie upierzone po 13-14 dniach, opuszczają gniazdo po około 18 dniach od wyklucia.

Status gatunku

Gatunek zależny pokarmowo od określonych gatunków roślin. Wypieranie tych roślin przez plantacje kawy, kakao i tytoniu sprawia, że populacja gwałtownie maleje. Wcześniej występował na całej Kubie, obecnie żyje tylko w kilku regionach. Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody uznała gatunek za zagrożony. Na Karaibach ptak symbolizuje radość, piękno i miłość. U ludności andyjskiej koliber symbolizuje zmartwychwstanie. W zimne noce przy obniżonej temperaturze ciała sprawia wrażenie, że umiera. Wraz ze wschodem słońca powraca do życia.

Przygotował: Jan Ławicki