Charakterystyka/ morfologia

Pustynnik zwyczajny, pustynnik

Pustynnik zwyczajny  (Syrrhaptes paradoxus)

 Systematyka

Rząd: stepówki (Pterocliformes)

Rodzina: stepówki (Pteroclidae)

Gatunek : pustynnik zwyczajny (Syrrhaptes paradoxus)

 Charakterystyka/ morfologia

Pierwszy opis tego gatunku sporządził rosyjski ornitolog Peter Simon Pallas w 1773 roku. Wcześniej, prawdopodobnie o tym ptaku wspomina Marco Polo w swoich relacjach z wyprawy na wschód. Łacińska nazwa „syrrhaptes” nawiązuje do połączonych palców pustynnika, a greckie „paradoxos „ to określenie czegoś dziwnego. Samce są większe od samic, ich waga to 250-300 g, długość ciała około 40 cm, rozpiętość skrzydeł 60-71 cm. Głowa mała w porównaniu do masywnej reszty ciała, przez niektórych określana jako „gołębia”, pomarańczowo ochrowa. Tylna część ciemienia szara, dziób niebieskoszary i taka sama obrączka oczna, tęczówka oka brązowa. Upierzenie od oka i szyi do piersi  szarawe. W dolnej część piersi, pasek drobnych poprzecznych czarnych prążków. Dolna część brzucha, w okolicy nóg z czarnym pasem, w dalszej części ku ogonowi płowo biała. Wierzch ciała i skrzydła  beżowo- piaskowe z czarnym zygzakowatym wzorem. Wewnętrzna strona skrzydeł z czarnymi kropkami i liniami. Długie skrzydła (243-259 mm) i ogon (165-228 mm) nadają sylwetce ptaka opływowy kształt. Skok i palce opierzone białymi piórami, stepówki nie mają tylnego palca. Samice są mniejsze od samców, ich waga to 200-260 g, mają również krótsze skrzydła i ogon. Ich upierzenie jest bardziej matowe, nie mają wyraźnej szarej barwy na piersi, a wierzch ciała pokryty jest większą ilością czarnych wzorów. Młode osobniki są podobne do samic, jednak ich upierzenie jest bardziej stonowane. Lot ptaków jest szybki, zanotowano prędkości do 64 km /h, latają nawet na znaczne odległości. Nie siadają na gałęziach drzew, szybko biegają po ziemi.

 Biotop/ preferencje pokarmowe

Pustynniki żyją na otwartych piaszczystych półpustynnych terenach Azji Środkowej. Od Kazachstanu i Uzbekistanu, po Syberię, Mongolię  do północno-wschodnich Chin. Preferują płaskie tereny porośnięte trawami i krzewami  z dostępem do wody. Spotykane na wysokości od 1300 do 3250 m n.p.m., w zimie niżej; w Mongolii stwierdzane do 2400 m n.p.m. Populacje z północy po odbyciu lęgów migrują na południe, unikając mroźnych zim. Są to ptaki towarzyskie, tworzą stada liczące nawet kilkaset osobników. Gatunek ten w XIX i na początku XX wieku okresowo pojawiał się w Europie, często w dużych stadach. W latach 1863 i 1888 odnotowano inwazyjne pojawienie się około 10000 ptaków. W Danii i Wielkiej Brytanii stwierdzano nawet lęgi Przyczyny masowych migracji nie zostały w pełni wyjaśnione, przypuszcza się że, powodem mogły być: utrata terenów lęgowych i kurczenie się bazy pokarmowej. Współcześnie masowe migracje stały się rzadsze, ostatnie duże pojawienie się pustynników odnotowano 1908 roku. Od tego czasu stwierdzono pojawianie się pojedynczych ptaków lub kilku osobników. W Polsce jeden pewny lęg stwierdzono w Wielkopolsce, w okolicach Moszczanki, w gminie Raszków. Pozytywnie zweryfikowana przez Komisję Faunistyczną obserwacja 7 ptaków, miała miejsce 29 kwietnia 1990 roku, koło Drozdowa w dolinie Narwi. Pożywienie tych ptaków stanowią w większości nasiona i zielone części wielu gatunków roślin, natomiast owady i larwy mają niewielki udział . Ptaki z terenów rolniczych zjadają również ziarna pszenicy i prosa. Podobnie jak kuraki grzebią w ziemi w poszukiwaniu pokarmu. Ze względu na spożywanie suchych nasion muszą wypijać duże ilości wody. Stada liczące kilka tysięcy ptaków zlatują do wodopoju, pokonują przy tym znaczne odległości. Dziennie w obie strony do 120 km. Zwykle są to godziny ranne od 6 do 10, rzadziej wieczorne. Samce moczą w wodzie pióra na piersi, i w ten  sposób poją pisklęta które jeszcze są zbyt słabe na tak dalekie loty.

Rozwój osobniczy

 Ptaki wyprowadzają 2 lęgi rocznie, okres rozrodczy trwa od marca do lipca. Spotykano późniejsze lęgi, nie ustalono jednak czy były to przypadki spóźnionych godów i drugiego lęgu, czy lęgu trzeciego, lub zastępczego po utracie pierwszego. Gniazdo to zagłębienie w ziemi bez wyściółki, często pod osłoną krzewu lub kępy traw. Ptaki tworzą luźne kolonie gniazd w odległości 4-6 metrów od siebie. Samica składa 3 rzadziej 4 jaja, w przeciągu 4-5 dni. Jaja o eliptycznym kształcie, mają kolor ochrowo żółty z brązowymi plamkami. Wysiadywanie rozpoczyna się od zniesienia pierwszego jaja i trwa 22 do 28 dni. Wysiaduje tylko samica, choć obserwowano także samce u których występowała plama lęgowa. Pisklęta pokryte puchem, mają biały spód ciała i brązowe paski na grzbiecie. Zapewnia im to dobry kamuflaż. Zdolność lotu osiągają po 25 dniach. Pełne upierzenie ptaków dorosłych w wieku 3 miesięcy. Dojrzałość płciową osiągają po 1 roku.

Status gatunku

 Gatunek zaliczony do krajowej awifauny, jako wyjątkowo zalatujący. W Polsce podlega ścisłej ochronie gatunkowej. Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody klasyfikuje go jako niezagrożony. W Kazachstanie od 1991 roku zakazano polowań na te ptaki, a w 1996 wpisano do „Czerwonej Księgi”. Zagrożeniem dla tego gatunku może być ekspansja rolnictwa na obszarach jego występowania i stosowanie chemicznych środków ochrony roślin.

 Przygotował:

 Jan Ławicki