Charakterystyka/ morfologia

Sęp plamisty, sęp Rüppella (Gyps rueppelli)
Systematyka
rząd: szponiaste (Accipitriformes)
rodzina: jastrzębiowate (Accipitridae)
gatunek: sęp plamisty (Gyps rueppelli)

Charakterystyka/morfologia.
Sęp plamisty, zwany także sępem Rüppella, na cześć Eduarda Rüppella XIX-wiecznego niemieckiego odkrywcy, kolekcjonera i zoologa. Obie płcie wyglądają podobnie: pióra tułowia ciemnobrązowe z jasnokremowymi krawędziami nadają ptakowi plamisty wygląd. Podbrzusze biało-brązowe, brudnobiały puch pokrywa głowę i szyję. Podstawa szyi ma biały kołnierz. Górna część dzioba perłowo biała, u młodocianych osobników dziób cały ciemny. Jasnożółte lub bursztynowe oko u dorosłych ptaków. Na spodzie skrzydła znajdują się dwa białe pasy.  Młode ptaki mają ciemnobrązową tęczówkę i jaśniejsze upierzenie. Brak piór na głowie to adaptacja, która nastąpiła z powodu skłonności sępa do wkładania głowy we wnętrze padliny podczas jedzenia. Długość ciała od 85 do 103 cm, rozpiętości skrzydeł od 2,26 do 2,6 metra i masie od 6,4 do 9 kg. Zaczynają być aktywne około dwie godziny po wschodzie słońca, kiedy mogą wykorzystywać wznoszące prądy powietrzne. Są to stosunkowo powolne ptaki, latające z prędkością 35 kilometrów na godzinę, ale latają 6–7 godzin dziennie w zasięgu do 150 kilometrów od miejsca gniazdowania w poszukiwaniu pożywienia. Jednocześnie są to najwyżej latające ptaki. Zwykle latają na wysokości do 6 tysięcy metrów, rekord wysokości to około 11 300 m n.p.m. 29 listopada 1973 sęp plamisty zderzył się z samolotem lecącym na tej wysokości. Tak duże wysokości mogą osiągnąć dzięki specjalnej hemoglobinie obecnej we krwi, która jest w stanie transportować tlen znacznie lepiej niż ludzka przy tak niskim   ciśnieniu na znacznej wysokości.  Z reguły to ciche ptaki, ale stają się głośne w swoim gnieździe, a także w czasie żerowania na padlinie. Długość życia wynosi 30–40 lat.

Biotop/ preferencje pokarmowe.
Całkowitą populację sępów plamistych szacuje się na około 22 000 osobników. Najwięcej w Tanzanii około 3 tysięcy par, w Kenii, Etiopii, Sudanie i Afryce Zachodniej po 2 tysiące par.
Wyróżniono dwa podgatunki
Gyps rueppellii rueppellii – południowo-zachodnia Mauretania po Senegambię na wschód po Sudan i na południe do Kenii i północnej Tanzanii. 
Gyps rueppellii erlangeri – Erytrea, Somalia i w Etiopiia poza jej zachodnią częścią. W Etiopii odnotowywane na wysokości do 4500 m n.p.m.
Są bardzo towarzyskie, gniazdują i żerują w dużych stadach. Preferują obszary górskie i otwarte tereny z zadrzewieniami. Żywią się padliną i z większych zwierząt – powyżej 20 kg masy ciała. Za jednym razem sęp może zjeść do 20% własnej masy ciała. Jedzą głównie miękką tkankę mięśniową i organy wewnętrzne. Są bardzo żarłoczne, po spożyciu najbardziej atrakcyjnych miękkich części padliny mogą zjadać nawet kości, objadając się, aż ledwo będą mogły latać. Mają skierowane do tyłu kolce na języku, które pomagają usuwać mięso z kości. Pomimo swojej wielkości, nie są najbardziej dominującym sępem w swoim zasięgu występowania.

Rozwój osobniczy.
Gniazdują głównie w dużych koloniach na klifach i skarpach, nie odnotowano gniazdowania na drzewach. To gatunek monogamiczny, tworzący pary lęgowe na całe życie. Para wspólnie buduje gniazdo z patyków, trawy i liści, często kradzionych z gniazd sąsiadów. Para często korzysta z tych samych lęgowisk przez kilka lat. Samica składa 1 przeważnie białe jajo, w niektórych obszarach jaja mogą być zielonkawe lub z jasnobrązowymi plamami. Wysiadywaniem zajmują się obydwoje rodziców przez 55 dni. Opieka i karmienie pisklęcia trwa około 150 dni. Młode mogą latać po 3 miesiącach, jednak pozostają pod opieką rodziców, nie osiągając niezależności aż do następnego sezonu lęgowego. W tym czasie uczą się, jak znaleźć i rywalizować o jedzenie. Upierzenie dorosłych pojawia się po 4-6 latach, dojrzałość płciową osiągają po 5–7 latach.

Status gatunku
Do 2004 roku sęp plamisty klasyfikowany był jako gatunek najmniejszej troski. W latach 2007 i 2008 uznany został za bliski zagrożenia. Od 2015 uznawany za krytycznie zagrożonego wyginięciem. Gwałtowny spadek liczebności sępów plamistych, tak jak i innych sępów spowodowany jest utratą siedlisk, zatruciami, spadkiem dzikich ssaków kopytnych, a tym samym zmniejszeniem dostępności padliny i innymi czynnikami. W niektórych krajach populacje zmniejszyły się nawet o 96%,możliwe, że sępy plamiste nie występują już w Nigerii natomiast stabilna jest populacja w Gambii i Etiopii. Ptaki są również zabijane i sprzedawane na targach. Prawdopodobnie w Nigerii zniknięcie gatunku nastąpiło wskutek odławiania sępów i sprzedawania ich części do praktyk religijnych. W wielu kulturach afrykańskich sępy są wykorzystywane w medycynie i magii związanej z przesądami, że mają moc jasnowidzenia i mogą być użyte do zwiększenia inteligencji dziecka. Ustanowienie chronionych obszarów dzikiej fauny i flory uważa się za skuteczną drogę do ochrony sępa plamistego przed wyginięciem. Komisja Faunistyczna Sekcji Ornitologicznej Polskiego Towarzystwa Zoologicznego  wymienia go na liście gatunków stwierdzonych w Polsce, lecz nie zaliczonych do awifauny krajowej. Od 1992 sęp plamisty był odnotowany w Hiszpanii i Portugalii a także dalej na północy Europy. We wrześniu 2012 roku sępa plamistego widziano w Elżbietkowie w Wielkopolsce. Ptak został zraniony śrutem w nogę, schwytano go i przewieziono do poznańskiego ogrodu zoologicznego. Okazał się uciekinierem z pokazu ptaków drapieżnych w Holandii. Jest on jedynym okazem tego gatunku w naszym kraju.

Przygotował: Jan Ławicki