Charakterystyka/ morfologia

Waruga (Scopus umbretta) 

Systematyka
rząd: pelikanowe,pełnopłetwe,wiosłonogie (Pelecaniformes )
rodzina: warugi: (Scopidae)
gatunek: waruga (Scopus umbretta) 

Charakterystyka/morfologia.
Ptak średniej wielkości. Upierzenie jednolicie brązowe z fioletowym połyskiem na grzbiecie. Samiec i samica wyglądają podobnie. Długość ciała 55-60 cm, rozpiętość skrzydeł 90-95 cm, waga samców do 530 g, samic do 470 g. Krótki ogon, skrzydła duże, szerokie, zaokrąglone umożliwiające kołowanie w trakcie, którego głowa jest wyciągnięta do przodu. W locie aktywnym głowa jest wciągnięta. Nogi czarne z palcami spiętymi u nasady błoną. Dziób duży, spłaszczony dwubocznie z małym hakiem na końcu. Na karku czub tworzący charakterystyczny profil głowy, przez który, ptak ten u osadników afrykańskich zyskał nazwę „młotogłowa”. Nazwa angielska „hamerkop”, również nawiązuje do podobieństwa do młotka. Warugi nie są ptakami płochliwymi, często żyją w pobliżu człowieka, spłoszone odlatują na krótką, bezpieczną odległość. W locie wydają ostre krzyki, w grupach, liczących do 20 osobników, różne trzeszczące dźwięki, pojedyncze osobniki odzywają się rzadko.

Biotop/ preferencje pokarmowe.
Waruga występuje w całej Afryce na południe od Sahary, na Madagaskarze, a także w nadmorskim regionie Arabii południowo zachodniej. Ogółem zasięg występowania szacowany jest na 19,9 mln km². Zasiedla szeroki zakres środowisk. Populację z Madagaskaru czasami uznaje się za odrębny podgatunek. Gatunek osiadły, lecz w porze deszczowej migruje do nowych sprzyjających siedlisk. Preferuje siedliska w pobliżu wody, stawy, mokradła, brzegi rzek, rowy, zadrzewienia i wiele innych obszarów, jeśli występuje na nich woda. Szybko zasiedlają nowo powstałe zbiorniki wodne. Żerują samotnie lub w parach, rzadziej w stadach. Pożywienie stanowią głównie płazy w różnych stadiach rozwoju, a także skorupiaki, owady, gryzonie i ryby. Składniki pożywienia są uzależnione od lokalizacji. W Mali stanowią głównie ryby, we wschodniej i południowej Afryce głównie żaby i kijanki, są one także głównym pokarmem piskląt. Najczęściej żerują brodząc w płytkiej wodzie, czasami podobnie jak czaple łowią owady płoszone z trawy przez stada bydła i bawołów. Nierzadko czatują na grzbietach hipopotamów. W powietrzu łapią termity w czasie ich lotów godowych.

Rozwój osobniczy.
W znacznej części areału warugi gniazdują cały rok, szczyt przypada na sierpień i wrzesień. Gniazdo budują w pobliżu wody, zwykle w rozgałęzieniu pnia drzewa. W przypadku braku drzew, w różnych innych miejscach: na murach, urwiskach, a także na ziemi. Budową gniazda zajmują się samiec i samica. Jest to największa zamknięta konstrukcja w świecie ptaków. Podstawę stanowi platforma z kijów i błota, na której budowane są ściany i wypukły dach, w efekcie gniazdo osiąga średnicę 1,8 metra. Posiada boczne wejścia mające zmylić drapieżniki. Do właściwej komory lęgowej prowadzi 13 -18cm wejście i tunel o długości około 60 cm. Budowa tak dużego gniazda trwa 10 do 14 tygodni, i jest kontynuowana nawet po zniesieniu jaj w trakcie ich wysiadywania i wychowywania młodych. Warugi lubią przyozdabiać gniazda różnymi drobiazgami, kośćmi, odłamkami naczyń itp. Konstrukcja jest bardzo wytrzymała, potrafi utrzymać nawet dorosłego człowieka. Specyficzne zachowania godowe gromadzą przy gnieździe do 10 osobników. Biegają wokół siebie, trzepoczą skrzydłami, stroszą czuby i wydają różne głośne dźwięki. Między ptakami dochodzi do fałszywych kopulacji, zarówno między samcami i samicami jak i między osobnikami tej samej płci. Nie zawsze są to stali partnerzy. W tym czasie nie dochodzi do spółkowania między tymi ptakami. Właściwą kopulację para odbywa w pobliżu gniazda, a jej zachowania są podobne do zachowań grupowych. Samica składa 3 do 7 białych jaj, które szybko pokrywają się plamami. W wysiadywaniu trwającym 28 do 30 dni uczestniczą oba ptaki, zaobserwowano jednak większy udział samicy. Młode pokryte są szarym puchem. Po 17 dniach mają kompletne upierzenie głowy, zaś po miesiącu reszty ciała. Gniazdo opuszczają po 44 – 50 dniach, jednak powracają do niego na noc do wieku około dwóch miesięcy. Po kilku miesiącach pary opuszczają gniazdo i budują nowe w innym miejscu, w ciągu roku potrafią zbudować 3 do 5 gniazd.
Często gniazda warug zajmują inne ptaki takie jak, puchacze, pustułki, a także drobne ssaki. Jednak po opuszczeniu ich przez intruzów warugi powracają i podejmują lęgi. Na zewnątrz gniazda warug stanowią także bazę dla gniazd tkaczy, szpaków, gołębi i gęsiówek egipskich, stąd przekonanie niektórych ludów afrykańskich, że inne ptaki pomagają w budowie . Około 50% jaj i 30 - 40 % piskląt pada łupem węży i innych drapieżników. Warugi dożywają wieku 20 lat, to jest więcej niż inni przedstawiciele tego rzędu. Do rodziny warug należał także wymarły gatunek Scopus xenopus.

Status gatunku
Gatunek nie zagrożony, klasyfikowany jest jako najmniejszej troski. Pewne zagrożenie dla tego gatunku może stanowić zanieczyszczenie wód pestycydami oraz polowania w Nigerii, gdzie znajdują zastosowanie w tradycyjnej medycynie. Wierzenia różnych ludów Afryki zapewniają warugom ochronę. Ludy Afryki wierzą, że niepokojenie warugi przynosi nieszczęście. Zulusi i inne plemiona z Kalahari wierzą, że niszczenie gniazda sprowadza pioruny. Na południu Afryki krzyk warugi nad obozowiskiem zwiastuje śmierć kogoś bliskiego. Na Madagaskarze panuje wierzenie, że zniszczenie gniazda sprowadza na sprawcę trąd.

Przygotował: Jan Ławicki